Με αφορμή την ομιλία που δόθηκε στις 6 Μαρτίου στο σχολείο μας από την ψυχολόγο κ. Μαυρίδου με θέμα τη σχολική βία και την αρμόζουσα συμπεριφορά που οφείλουν να έχουν οι μαθητές μεταξύ τους, θεώρησα σκόπιμο να γίνει μία αναλυτικότερη αναφορά στο φαινόμενο αυτό, καθώς επίσης και στα αίτια που το προκαλούν και τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για την αντιμετώπισή του.
Η σχολική βία αποτελεί παθογένεια της εποχής και καθιστά μέσα στα σχολεία το περιβάλλον του μαθητή ιδιαίτερα επικίνδυνο. Οι λόγοι που οδηγούν στην άσκηση βίας είναι πολλοί και διαφέρουν ανάλογα με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των ατόμων, την ιστορική συγκυρία, την κουλτούρα και τον πολιτισμό.
Η βία είναι μια μορφή έκφρασης του θυμού ή του φόβου, και αποτελεί μια φυσιολογική ανθρώπινη αντίδραση. Μαθαίνεται σε μικρή ηλικία, συνεπώς μπορεί να αποφευχθεί μέσα από πρώιμες θετικές εμπειρίες.
Η σχολική βία εμφανίζεται κυρίως, με τη μορφή του σχολικού εκφοβισμού (bullying), ο οποίος περιλαμβάνει τη λεκτική, τη σωματική, την ψυχολογική, τη σεξουαλική παρενόχληση, καθώς και το βανδαλισμό. Αποτελεί εσκεμμένη πράξη, που αποσκοπεί στην πρόκληση σωματικού ή ψυχικού πόνου και στην υποταγή του θύματος. Ο εκφοβισμός είναι σύνθετο φαινόμενο και μπορεί να αναφέρεται σε σωματική (σπρωξίματα, κλωτσιές, μπουνιές), συναισθηματική, ή λεκτική επίθεση (κοροϊδία, βρισιές, σαρκασμό, χειρονομίες, συκοφαντίες, γελοιοποίηση, απειλές), σεξουαλικό (ανεπιθύμητο άγγιγμα, προσβλητικά μηνύματα, λεκτική παρενόχληση) και ηλεκτρονικό εκφοβισμό (κακόβουλα sms, κλήσεις, e-mail, chat με απειλητικό περιεχόμενο).
Aξίζει να σημειωθούν οι σημαντικότερες από τις παρατηρήσεις που έκανε η ψυχολόγος κι οι οποίες μάς έβαλαν σε προβληματισμό, όπως το γιατί επιλέγουμε συνειδητά να επιβληθούμε στον άλλο με βίαιο τρόπο, γιατί δεν μπορούμε να
συγκρατήσουμε το θυμό μας, γιατί φοβόμαστε να αντιμετωπίσουμε τον άλλο με το διάλογο και γιατί ενώ γνωρίζουμε πως με τη στάση μας αυτή θα πληγώσουμε τον άλλο συνεχίζουμε να το μειώνουμε ; Τελικά, ωστόσο, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι όλες οι συμπεριφορές προέρχονται από εμάς τους ίδιους κι από αυτό που εμείς οι ίδιοι θέλουμε κάθε φορά να δείξουμε στον άλλον, είτε αυτό σημαίνει πως θα γκρινιάξουμε, είτε πως θα διαμαρτυρηθούμε, είτε πως θα φωνάξουμε, είτε πως θα μαλώσουμε. Ουσιαστικά, δηλαδή, οι μόνοι υπεύθυνοι για τη σχολική βία είμαστε οι μαθητές, γι’ αυτό και θα πρέπει να εντοπίζουμε πρώτα τα δικά μας λάθη, να κάνουμε την αυτοκριτική μας και να μη βιαζόμαστε να κατηγορήσουμε το διπλανό μας, πόσο μάλλον όταν οι κατηγορίες αυτές εκδηλώνονται με βίαιο τρόπο.
Σύμφωνα, λοιπόν, με μια έρευνα που πραγματοποίησε το ΕΚΚΕ (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών) το 2006, η κύρια αιτία της ενδοσχολικής βίας είναι η απελπισία που αισθάνονται οι μαθητές κι η οποία δημιουργείται κατά κύριο λόγο
από το οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον. Για παράδειγμα, πολλές είναι οι περιπτώσεις, κατά τις οποίες οι μαθητές αναπαράγουν την ενδοοικογενειακή βία, τα κοινωνικά αδιέξοδα και τις ανεπάρκειες του εκπαιδευτικού μας συστήματος μέσα στο ίδιο το σχολικό περιβάλλον. Επίσης, ένα μεγάλο ποσοστό των γονέων ομολογεί ότι αφιερώνει την ημέρα λιγότερο από μία ώρα έως καθόλου για το παιδί του, με αποτέλεσμα να υπάρχει χάσμα μεταξύ τους κι έλλειψη σεβασμού κι αλληλοκατανόησης, ενώ κάποιο άλλοι δηλώνουν ότι το παιδί τους πάσχει ήδη από άγχος ή κατάθλιψη. Ακόμα, παράγοντες όπως η στέρηση σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, το έλλειμμα φυσικού και κοινωνικού ζωτικού χώρου, η αλλοτρίωση και παθητικοποίηση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, της τηλεόρασης και των Η/Υ, η μαζική προβολή, η αύξηση της φτώχειας, της εγκληματικότητας και του κοινωνικού ρατσισμού αποτελούν μερικές από τις βασικότερες αιτίες όλων των μορφών (λεκτικής, σωματικής, ψυχολογικής, συναισθηματικής, οικονομικής) βίας.
Προκειμένου, όμως, να εξαλειφθεί το πρόβλημα θα πρέπει εκτός των ίδιων των μαθητών και των οικογενειών τους, σημαντική προσπάθεια να καταβάλλει και το σχολείο, αφού είναι το βασικό εργαστήρι διάπλασης των νέων ανθρώπων και το ουσιαστικότερο μέσο παρέμβασης που διαθέτει η κοινωνία για την ισορροπημένη και υγιή ψυχοσωματική ανάπτυξή τους.
Το εκπαιδευτικό σύστημα καλείται μέσω της κατάλληλης χρήσης μεθόδων και τεχνικών να μειώσει ή ακόμη και να εξαλείψει φαινόμενα, όπως η σχολική βία. Οι μέθοδοι και οι τεχνικές που χρησιμοποιούν τα προγράμματα αγωγής υγείας είναι κυρίως, βιωματικές και ενεργητικές, που καλλιεργούν χαρακτηριστικά, όπως η ομαδικότητα, η συνεργασία και η ανάδειξη της προσωπικότητας. Οι βιωματικές μέθοδοι αποβλέπουν στην ενίσχυση του αυτοσυναισθήματος, στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του μαθητή και στην ανάπτυξη κοινωνικών και προσωπικών δεξιοτήτων προσαρμογής. Εάν δεν αξιοποιηθεί σωστά ο εργαλειακός του χαρακτήρας, τότε η νεολαία κι η κοινωνία δε θα μπορέσουν να αναπτύξουν αντιστάσεις στην κλιμακούμενη βία.
Η σχολική βία αποτελεί παθογένεια της εποχής και καθιστά μέσα στα σχολεία το περιβάλλον του μαθητή ιδιαίτερα επικίνδυνο. Οι λόγοι που οδηγούν στην άσκηση βίας είναι πολλοί και διαφέρουν ανάλογα με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των ατόμων, την ιστορική συγκυρία, την κουλτούρα και τον πολιτισμό.
Η βία είναι μια μορφή έκφρασης του θυμού ή του φόβου, και αποτελεί μια φυσιολογική ανθρώπινη αντίδραση. Μαθαίνεται σε μικρή ηλικία, συνεπώς μπορεί να αποφευχθεί μέσα από πρώιμες θετικές εμπειρίες.
Η σχολική βία εμφανίζεται κυρίως, με τη μορφή του σχολικού εκφοβισμού (bullying), ο οποίος περιλαμβάνει τη λεκτική, τη σωματική, την ψυχολογική, τη σεξουαλική παρενόχληση, καθώς και το βανδαλισμό. Αποτελεί εσκεμμένη πράξη, που αποσκοπεί στην πρόκληση σωματικού ή ψυχικού πόνου και στην υποταγή του θύματος. Ο εκφοβισμός είναι σύνθετο φαινόμενο και μπορεί να αναφέρεται σε σωματική (σπρωξίματα, κλωτσιές, μπουνιές), συναισθηματική, ή λεκτική επίθεση (κοροϊδία, βρισιές, σαρκασμό, χειρονομίες, συκοφαντίες, γελοιοποίηση, απειλές), σεξουαλικό (ανεπιθύμητο άγγιγμα, προσβλητικά μηνύματα, λεκτική παρενόχληση) και ηλεκτρονικό εκφοβισμό (κακόβουλα sms, κλήσεις, e-mail, chat με απειλητικό περιεχόμενο).
Aξίζει να σημειωθούν οι σημαντικότερες από τις παρατηρήσεις που έκανε η ψυχολόγος κι οι οποίες μάς έβαλαν σε προβληματισμό, όπως το γιατί επιλέγουμε συνειδητά να επιβληθούμε στον άλλο με βίαιο τρόπο, γιατί δεν μπορούμε να
συγκρατήσουμε το θυμό μας, γιατί φοβόμαστε να αντιμετωπίσουμε τον άλλο με το διάλογο και γιατί ενώ γνωρίζουμε πως με τη στάση μας αυτή θα πληγώσουμε τον άλλο συνεχίζουμε να το μειώνουμε ; Τελικά, ωστόσο, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι όλες οι συμπεριφορές προέρχονται από εμάς τους ίδιους κι από αυτό που εμείς οι ίδιοι θέλουμε κάθε φορά να δείξουμε στον άλλον, είτε αυτό σημαίνει πως θα γκρινιάξουμε, είτε πως θα διαμαρτυρηθούμε, είτε πως θα φωνάξουμε, είτε πως θα μαλώσουμε. Ουσιαστικά, δηλαδή, οι μόνοι υπεύθυνοι για τη σχολική βία είμαστε οι μαθητές, γι’ αυτό και θα πρέπει να εντοπίζουμε πρώτα τα δικά μας λάθη, να κάνουμε την αυτοκριτική μας και να μη βιαζόμαστε να κατηγορήσουμε το διπλανό μας, πόσο μάλλον όταν οι κατηγορίες αυτές εκδηλώνονται με βίαιο τρόπο.
Σύμφωνα, λοιπόν, με μια έρευνα που πραγματοποίησε το ΕΚΚΕ (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών) το 2006, η κύρια αιτία της ενδοσχολικής βίας είναι η απελπισία που αισθάνονται οι μαθητές κι η οποία δημιουργείται κατά κύριο λόγο
από το οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον. Για παράδειγμα, πολλές είναι οι περιπτώσεις, κατά τις οποίες οι μαθητές αναπαράγουν την ενδοοικογενειακή βία, τα κοινωνικά αδιέξοδα και τις ανεπάρκειες του εκπαιδευτικού μας συστήματος μέσα στο ίδιο το σχολικό περιβάλλον. Επίσης, ένα μεγάλο ποσοστό των γονέων ομολογεί ότι αφιερώνει την ημέρα λιγότερο από μία ώρα έως καθόλου για το παιδί του, με αποτέλεσμα να υπάρχει χάσμα μεταξύ τους κι έλλειψη σεβασμού κι αλληλοκατανόησης, ενώ κάποιο άλλοι δηλώνουν ότι το παιδί τους πάσχει ήδη από άγχος ή κατάθλιψη. Ακόμα, παράγοντες όπως η στέρηση σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, το έλλειμμα φυσικού και κοινωνικού ζωτικού χώρου, η αλλοτρίωση και παθητικοποίηση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, της τηλεόρασης και των Η/Υ, η μαζική προβολή, η αύξηση της φτώχειας, της εγκληματικότητας και του κοινωνικού ρατσισμού αποτελούν μερικές από τις βασικότερες αιτίες όλων των μορφών (λεκτικής, σωματικής, ψυχολογικής, συναισθηματικής, οικονομικής) βίας.
Προκειμένου, όμως, να εξαλειφθεί το πρόβλημα θα πρέπει εκτός των ίδιων των μαθητών και των οικογενειών τους, σημαντική προσπάθεια να καταβάλλει και το σχολείο, αφού είναι το βασικό εργαστήρι διάπλασης των νέων ανθρώπων και το ουσιαστικότερο μέσο παρέμβασης που διαθέτει η κοινωνία για την ισορροπημένη και υγιή ψυχοσωματική ανάπτυξή τους.
Το εκπαιδευτικό σύστημα καλείται μέσω της κατάλληλης χρήσης μεθόδων και τεχνικών να μειώσει ή ακόμη και να εξαλείψει φαινόμενα, όπως η σχολική βία. Οι μέθοδοι και οι τεχνικές που χρησιμοποιούν τα προγράμματα αγωγής υγείας είναι κυρίως, βιωματικές και ενεργητικές, που καλλιεργούν χαρακτηριστικά, όπως η ομαδικότητα, η συνεργασία και η ανάδειξη της προσωπικότητας. Οι βιωματικές μέθοδοι αποβλέπουν στην ενίσχυση του αυτοσυναισθήματος, στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του μαθητή και στην ανάπτυξη κοινωνικών και προσωπικών δεξιοτήτων προσαρμογής. Εάν δεν αξιοποιηθεί σωστά ο εργαλειακός του χαρακτήρας, τότε η νεολαία κι η κοινωνία δε θα μπορέσουν να αναπτύξουν αντιστάσεις στην κλιμακούμενη βία.
[Πετρίδου Χαρίκλεια] [Τσιφάκας Αλέξανδρος]
